8  Arrangeren

Het is wellicht niet zo van belang. Maar mocht je het de moeite waard vinden om het Engels in je arrangementen er werkelijk goed uit te laten zien, dan is het handig om te weten dat woorden in het Engels heel anders worden afgebroken dan je als Nederlander zou verwachten.

In een koor is het verstandig om de zangers hun volledige bereik te laten gebruiken. Als een zanger alleen maar lage noten te zingen krijgt, wordt de klank na verloop van tijd erg donker. En omgekeerd, een zanger die alleen maar hoge noten heeft, loopt het gevaar om de warmte in de klank te verliezen. Door de verschillende kleuren in de groep wordt het intoneren lastiger. Bovendien is het voor een zangers vocaal uitdagender om het gehele bereik te mogen gebruiken.

Af en toe wordt me op het conservatorium gevraagd welke instellingen ik gebruik bij het vormgeven van mijn arrangementen. In de afgelopen twintig jaar heb ik stapje voor stapje ontwikkeld hoe ik mijn stukken eruit wil hebben zien. Met alle plezier leg ik uit welke keuze ik maak.

De arrangementen die bij uitgeverijen verkrijgbaar zijn gaan veelal uit van een ideale koorbezetting; ze zijn geschreven voor SATB of voor SSATTB, waarbij de stemmen een flinke omvang hebben. De koorpraktijk is vaak ingewikkelder: we hebben relatief weinig mannen, of de sopranen hebben moeite met hoge noten, of de bassen zijn eigenlijk meer baritons. Als dirigent kan je ervoor kiezen om het klassieke ideaal te blijven nastreven. Maar je kunt er ook voor kiezen om de muziek aan te passen aan de realiteit van je koor. In dit bericht bekijken we verschillende manieren om arrangementen naar je hand te zetten.

Bij het arrangeren voor koor a capella, wil je geregeld instrumentale partijen omzetten naar zang. De noten voor basgitaar bijvoorbeeld worden een lijn voor de basstem. Arpeggio’s op een piano worden een samenspel van een aantal stemmen. En een drumpartij wordt vocal percussion. Hieronder kijken we naar een aantal technieken voor het omzetten van instrumentale lijnen naar stem.

De maatsoort die verreweg het meeste voorkomt in pop en jazz is de vierkwartmaat. Maar muzikanten kiezen de notenwaarden soms op een onhandige manier, zodat de backbeat niet klopt. Volgens drummers bestaat de backbeat uit accenten op de tweede en vierde tel in een vierkwartsmaat. Als je een muziekstuk gaat noteren, moet je de notenwaarden dus zo kiezen dat de twee en de vier samenvallen met de backbeat.

Er bestaan in Nederlands heel wat koren waarin alleen vrouwen zingen. Als arrangeur sta je daarom regelmatig voor de uitdaging om te schrijven voor enkel sopranen en alten. Hoe doe je dat? Kun je met een vrouwengroep een arrangement voor mannen eenvoudigweg een octaaf hoger zingen? En werkt de zetting dan min of meer hetzelfde, ook al klinkt het heeft een octaaf hoger? Of gelden er andere regels voor het arrangeren voor vrouwen?

De meeste arrangeurs gebruiken software, zoals Sibelius of Finale, om stukken mooi vorm te geven. Maar het schrijfwerk doen we toch veelal nog aan de piano. (Althans, dat hoop ik, want arrangeren achter de computer is een slechte gewoonte). Schrijven doen we dus vaak nog op papier.

Als je regelmatig schrijft voor koor, is het handig om de stemverdeling al op papier te hebben staan. Daarvoor heb ik muziekpapier gecreëerd voor de verschillende bezettingen.

De bekendste computerprogramma’s voor muzieknotatie zijn Sibelius en Finale. Beide programma’s zijn helaas in het Engels. Als je met die software wil gaan werken, is het handig om de Engelse muziektermen te kennen. Hieronder staat een lijstje met de belangrijkste begrippen.