Bij het arrangeren voor koor a capella, wil je geregeld instrumentale partijen omzetten naar zang. De noten voor basgitaar bijvoorbeeld worden een lijn voor de basstem. Arpeggio’s op een piano worden een samenspel van een aantal stemmen. En een drumpartij wordt vocal percussion. Hieronder kijken we naar een aantal technieken voor het omzetten van instrumentale lijnen naar stem.
De bas
Het instrument waarvan het omzetten meestal weinig moeite kost is de bas. Basinstrumenten klinken laag, meestal onder g¹. Zulke lage noten kunnen alleen gezongen worden door een basstem. Het ligt dus voor de hand om de basgitaar of contrabas te vertalen naar een lijn voor de basstem. Hierin schuilt ook een gevaar. Bassen krijgen op deze manier vaak saaie baslijnen te zingen te alsmaar laag liggen. Als arrangeur doe je er goed aan om daarmee rekening te houden en de bas zoveel mogelijk afwisseling te gunnen.
Walking bass
Een bastechniek die in de jazz veel wordt gebruikt is de walking bass. Hierin klinken doorgaande kwarten, met afwisselend sprongen en stukjes uit de toonladder. De walking bass wordt meestal geplukt op een contrabas. Die manier van spelen geeft een sterk percussief effect aan de tonen. Dat wil zeggen dat elke toon na de aanzet direct sterk in volume terugneemt. Om zo’n baslijn te imiteren werkt het goed om een explosieve beginmedeklinker gebruiken, zoals p, b, t of d. Klanken als dm en dn doen het in de praktijk goed. Hier is een kort voorbeeld:
Basgitaar met slapping
Een basgitaar heeft over het algemeen een minder percussief geluid dan een geplukte contrabas. Om een accent te geven op de basgitaar wordt slapping gebruikt. Hierbij plukt de bassist niet aan de snaren, maar slaat erop met de duim. Deze klank kun je met de stem imiteren op een felle klinker zoals è met een nasale klank. De baslijn uit Let the sunshine in uit de musical Hair zou je als volgt kunnen zingen:
Gitaar
Op gitaar kunnen diverse technieken gebruikt worden: als sologitaar of als slaggitaar of tokkelend. Bovendien kan een gitaar op veel verschillende manieren klinken, afhankelijk van de gebruikte manier van versterken. Je kunt een gitaar dus met de stem op veel verschillende manieren nadoen. Om zo’n geluid een lekkere attack te geven kun je medeklinkers als k, g en t gebruiken, zoals in het onderstaande voorbeeld van een reggae-slaggitaar:
Tokkelen
In getokkelde akkoorden worden de tonen na elkaar aangeslagen, maar blijven de tonen wel doorklinken. Voor het imiteren van arpeggio’s heb je dus meerdere stemmen nodig. De stemmen moeten daarbij zo goed mogelijk klank en volume op elkaar afstemmen. Je moet de stemmen dus schrijven op dezelfde klank, zodat er een hechte samenklank ontstaat. Als voorbeeld staat hieronder het gebroken akkoord waarmee Every breath you take van The Police begint:
Blazers
In jazz en in soulmuziek worden blazersecties ingezet om akkoorden te spelen, en daarnaast worden dat soort instrumenten ook gebruikt voor geïmproviseerde solo’s.
Blazerssecties
In de soulmuziek worden veel trompetten en trombones toegepast voor accenten in de begeleiding. Die instrumenten hebben een harde aanzet, die je kunt imiteren met de medeklinkers p en t. Daarnaast hebben ze een luide, open klank die je kunt benaderen met de klinker a. Die blazers kun je dus imiteren op woorden als tap en pa. Als voorbeeld staat hieronder het intro van Spinning wheels van Blood, Sweat & Tears:
Jazzimprovisaties
Voor improvisaties wordt vaak de mildere klank van de saxofoon gebruikt. In de vocale muziek imiteert men zulke solo’s op geïmproviseerde woorden, zoals wee-bap-be-loo-bap en zap-dah-gah-voo-dlja-dip. Deze techniek, waarbij de zanger steeds wisselende woorden gebruikt, wordt scatting genoemd:
Drums en percussie
Een speciale uitdaging is het nadoen van percussie met je stem. In de a capella wereld wordt dit vocal percussion genoemd. Het is hetzelfde als human beatbox uit de hiphop. De geluiden klinken goed als je ze zo explosief maakt en daarbij de stembanden zo weinig mogelijk aangespreekt. Hieronder staan een paar bruikbare klanken.
Snare drum
De snare drum wordt gebruikt voor de accenten op de backbeat (de tweede en vierde tel van een vierkwartsmaat) en deze drum heeft een fel, middenhoog geluid. Geschikte klanken hiervoor zijn k en pff, waarbij de stembanden in het geheel niet worden gebruikt.
Bass drum
De bass drum geeft de lage accenten, bijvoorbeeld op de eerste en derde tel van een vierkwartsmaat. De bass drum klinkt zo laag mogelijk en dof. Geschikte klanken hiervoor zijn duh, buh en pooh, waarbij de klanken mét of zónder stembanden kunnen worden gemaakt.
Hihat
De hihat wordt gebruikt voor de doorgaande puls. Dit instrument is relatief eenvoudig te imiteren. Gebruik daarvoor een droge, hoge t.
Met een combinatie van bass drum en snare drum kan al een basale groove worden neergezet, zoals in het onderstaande voorbeeld:
Creëren van nieuwe klanken
Het nadoen van instrumenten met stem is een heerlijke bezigheid en vormt een uitdaging voor zowel de zanger als de arrangeur. Toch moet een vocal group zich niet verliezen in het imiteren van instrumenten. Lang niet alle instrumentale passages lenen zich ervoor om vertaald te worden naar stemmen. En imitatie blijft niet heel lang interessant om naar te luisteren. Het is de kunst om bij het arrangeren de instrumentale passages zo te vertalen dat ze logisch blijven klinken en dat er niet zozeer een klank wordt geïmiteerd alswel een nieuwe soort klank wordt gecreëerd.
Grote voorbeelden
Wil je inspiratie opdoen voor het schrijven van instrument naar stem, luister dan naar de grote voorbeelden: The Mills Brothers (jazzblazers en walking bass), Vocal Sampling (latin blazers en percussie), The House Jacks (vocal percussion) en The Real Group (alle technieken).