Als je met scholieren gaat zingen, bijvoorbeeld met een klas op de middelbare school, heb je arrangementen nodig die zijn toegesneden op jonge stemmen. In dit blog staan technieken voor het schrijven van zulke stukken.
Bezetting
Scholieren hebben over het algemeen weinig ervaring met meerstemmig zingen. De noten moeten dus eenvoudig zijn. Je kunt daarom het beste met begeleiding werken, bijvoorbeeld met piano. Aan de hand van de begeleiding voelen de zangers eenvoudig op welke toon ze moeten beginnen en ze zullen minder aarzelend inzetten, omdat er al het nodige klinkt.
Voor een leuk arrangement heb je in de meeste gevallen minstens drie stemmen nodig. Je hebt dan de mogelijkheid om akkoorden te maken met de stemmen. Een driestemmige bezetting die met scholieren goed werkt, is sab met piano. De meiden kunnen het over het algemeen eerder aan om in twee partijen te zingen de jongens, omdat ze gemiddeld iets handiger zijn in het zingen. Bovendien kunnen de jongens die de stemwisseling nog niet hebben gehad met de alten meedoen.
Bereik van de stemmen
Jonge stemmen hebben een minder uitgesproken bereik dan volwassen stemmen. Voor de hoge stemmen bijvoorbeeld is een d nog wel te bereiken, maar daarboven wordt het lastiger. Je kunt het bereik van de sopraan daarom het beste beperken tot bes – d. Voor lage stemmen is een g haalbaar, maar veel lager niet. De alten kun je dus schrijven in het bereik g – bes. Voor de jongens werkt een bereik c – bes goed. Dat zijn namelijk de noten waar zowel tenoren als bassen bij kunnen.
In de rest van dit blog wordt uitgelegd hoe je het bereik van de stemmen beperkt kunt houden en eenvoudige noten kunt schrijven.
Eenstemmig zingen
Om de noten eenvoudig te houden is het een logische keus om veel eenstemmig te laten zingen. Een koor met volwassenen vindt het wellicht saai om eenstemmig te zingen. Maar voor scholieren hoeft dat niet zo te zijn. Jonge stemmen mengen mooi en zijn over het algemeen goed thuis in het Engels, en dat maakt het eenstemmige zingen boeiend.
Maar er moet natuurlijk ook meerstemmigheid voorkomen in een arrangement. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om de coupletten eenstemmig te doen en het refrein meerstemmig te maken. Veel popnummers hebben een vergelijkbare opbouw, dus dit is een manier van schrijven die goed werkt.
Het is echter ook mogelijk om eenstemmig en meerstemmig zingen op een meer verrassende manier af te wisselen. Eén techniek is om eenstemmige zinnen af te wisselen met meerstemmige. Hieronder staat als voorbeeld een fragment van een arrangement voor ssaa van In the blood van John Mayer:
De eerste muzikale frase is eenstemmig. Dit begin geeft de zangers vertrouwen. De zangers kunnen in die maat even op elkaar afstemmen. Mochten bepaalde zangers de tekst even niet weten, dan kunnen ze die overnemen van andere koorleden. De tweede frase is echter meerstemmig en daarin hebben de zangers een uitdaging in het maken van fraaie vierstemmige harmonieën.
Uitwaaieren naar meerstemmigheid
Het werkt ook mooi om binnen een lijn eenstemmig te beginnen en meerstemmig te eindigen. In het onderstaande voorbeeld van Man in the mirror van Michael Jackson – weer gearrangeerd voor ssaa – is alleen het laatste akkoord van de lijn meerstemmig:
Als dirigent verwacht je wellicht dat deze noten saai zijn voor de zangers of het publiek. Toch weet ik uit ervaring dat deze schrijfwijze heel goed werkt. De noten zijn gemakkelijk in te studeren, dus de zangers hebben snel resultaat van het oefenen. Er klinken echter af en toe fraaie akkoorden en op die manier krijgen de scholieren wel degelijk een kick van het samen zingen en ervaart het publiek toch dat er werkelijk meerstemmig wordt gezongen.
Volledig bereik
Het is goed om alle stemmen hun volledige bereik te laten gebruiken. (Dat geldt voor volwassen koren eveneens. Maar misschien voor groepen met jonge stemmen misschien nog wel meer.) Het is dus belangrijk om de hoge stemmen ook eens lage noten te laten zingen en lage stemmen hoge noten.
Hierboven is al één manier om dat voor elkaar te krijgen laten zien, namelijk door veel eenstemmig te schrijven. Stel dat je begint met een eenstemmig gedeelte dat over een octaaf loopt, van a tot a. Alle stemgroepen hebben dan al een behoorlijk bereik aangesproken. In de rest van het arrangement heb je dan de mogelijkheid om de alt echt lage noten te laten zingen en de sopraan echt hoge.
Een andere techniek om zangers hun hele bereik te laten gebruiken, is door regelmatig partijen ‘om te draaien’. Als de sopranen steeds de bovenste noten van de harmonieën zingen, wordt hun partij hoog. En omgekeerd, als de alten steeds de laagste noten zingen wordt het bereik van hun partij laag. Je kunt dit echter voorkomen door geregeld stemmen te wisselen. Wanneer je bijvoorbeeld de sopraan 1 en 2 wisselt, komt sopraan 2 ook eens toe aan de hogere noten en sopraan 1 de lagere noten. Hier is een voorbeeld, wederom uit Man in the mirror van Michael Jackson:
Technieken voor eenvoudige partijen
Hier is een techniek voor het creëren van eenvoudig zingbare partijen. Stel dat er in het arrangement meerdere lagen zijn. Dat wil zeggen dat er naast de melodie ook begeleidende partijen zijn die niet homofoon zijn met de melodie. In zo’n geval kun je na een paar maten de functies omdraaien. Dat wil zeggen dat een partij die de melodie heeft gezongen begeleiding gaat zingen, en vice versa. Het voordeel van deze techniek is dat de zangers de noten gemakkelijk kunnen relateren aan de melodie en dat alle partijen boeiend blijven. Hier is een voorbeeld uit Feels van Calvin Harris:
Ten slotte is hier nog een laatste techniek. Een arrangement waarbij er een melodiestem is en twee begeleidende partijen schrijf ik vaak uit voor vier stemmen, sopraan 1 en 2 en alt 1 en 2. De melodie geef ik dan aan twee van de vier partijen. De melodie wordt op die manier door lekker veel stemmen gezongen en die klinkt dus vanzelf een beetje sterker dan de andere stemmen. Hieronder staat als voorbeeld een fragment van Supermarket flowers van Ed Sheeran:
