Uitgeverijen hebben richtlijnen voor de vormgeving van bladmuziek. Je zou verwachten dat men name de grote uitgeverijen hun best doen om een verzorgde lay-out te bedenken. Maar toch ziet de bladmuziek van een aantal gerenommeerde uitgeverijen er in mijn ogen matig uit. In dit bericht kijken we naar bladmuziek van twee grote publishers.
De uitgever die arrangementen naar mijn idee het mooiste vormgeeft is de Oxford University Press. Hiernaast staat een voorbeeld uit de bundel In the mood. Waarom ziet dit er zo mooi en rustig uit? Er zijn de volgende keuzes gemaakt:
- De titels, de credits en de bladzijdenummering zijn in een schreefloos lettertype. In dit geval is Gill Sans gebruikt, waarbij in de titel de letters wat uit elkaar zijn getrokken. Dit is een typisch Engels sans-lettertype, al uit het begin van de twintigste eeuw, maar tijdloos mooi.
- De tekst in de muziek is daarentegen met een schreef-lettertype gezet. Het gaat in dit geval om Plantin, een beetje een vette, open letter die een fraaie cursieve variant heeft.
- De grootte van de tekst onder de noten heeft een goede verhouding ten opzichte van de grootte van de noten.
- De klanken in de tekst voor de zangers (daarmee bedoelen we de woorden die niets betekenen) zijn cursief gemaakt. Op die manier zijn ze gemakkelijk te onderscheiden van de tekst.
- In de partituur zijn de verschillende grafische elementen ongeveer even dik. Bijvoorbeeld, de legato-bogen zijn even dik als de overbindingen. De lijnen van de balken, de maatstrepen en de woordverlengingen zijn allemaal even dik. Daardoor oogt het geheel rustig.
- De pianopartij is iets verkleind ten opzichte van de stemmen, zodat de begeleiding wat op de achtergrond blijft. De koorpartituur is immers in eerste instantie bedoeld voor de zangers.
- De maatnummering staat linksboven aan elk systeem.
- De dynamische aanduidingen zijn boven de balken gezet, en iets links van de eerste noot waarvoor de aanduiding geldt. (Bij instrumentale partijen horen dynamische aanduidingen onder de noten te staan, recht onder de eerste noot waarvoor de aanduiding geldt. Maar bij zangpartijen gaat dat niet vanwege de tekst onder noten.)
Hal Leonard
Lang niet alle uitgeverijen houden er zo’n fraaie lay-out op na. Laten we nu eens kijken naar de arrangementen van Hal Leonard, de grootste uitgeverij ter wereld. Hiernaast staat een representatief voorbeeld, een arrangement van Kirby Shaw (de meest gezongen arrangeur ter wereld). Wat ziet dat er onrustig en slordig uit in vergelijking met de partituur hierboven!
Er zijn bij deze vormgeving de volgende keuzes gemaakt:
- Als basis-lettertype is Times New Roman gebruikt, een standaard schreefloze letter.
- Voor de titel is een ander lettertype gebruikt dan de rest van de partituur. In dit geval gaat het om Futura vet en cursief. (Het wordt sowieso in de vormgevers-wereld niet fraai gevonden om letters vet én cursief te maken, omdat het ‘dubbelop’ is.)
- In de credits zijn kleine letters gecombineerd met hoofdletters. Onder vormgevers wordt dit gezien als één van de lelijkste keuzes die je kunt maken. Het geeft een schreeuwerig effect, zoals je ook terugziet in de Telegraaf.
- De tekst onder de noten is vet gemaakt, waardoor het dikker is dan andere elementen op de pagina.
- Er staat op de pagina erg veel informatie. Een deel daarvan is relevant, maar een ander deel had ook best ergens anders kunnen staan. De aanduiding boven de titel had best weg gemogen. De Performance time had beter aan het eind het arrangement gekund. De aanduiding Do not photocopy had op een volgende pagina kunnen staan. De aanduiding linksonder over de andere versies van het arrangement zijn niet echt relevant op deze plek. Die informatie had naar het schutblad gekund.
- Bij de piano-partij staan ook de akkoorden. Op zich zijn die best handig, maar het is toch de vraag of die akkoorden nodig zijn in een partituur. De partituur is vooral voor de zangers bedoeld, en die hebben zelden iets aan de akkoorden. Een beetje pianist kan de akkoorden zo noteren, uitgaande van de noten, dus het is ook dubbelop. Een bassist of gitarist schrijft de akkoorden sowieso over, anders moet er telkens gebladerd worden. Kortom, als de akkoorden bij een uitgave horen, doe die dan in een leadsheet in een aanhangsel!
- De paginanummering staat boven elke maat. Hierdoor wordt de partituur erg onrustig.
- En dan zijn er in de partituur nog wat details die ik niet fraai vind. Om even te muggenziften: ik vind bijvoorbeeld de koppen van de noten te groot, de accolade voor de piano vreemd vormgegeven en de repetitieletter dan juist weer te klein. Ik vind het vreemd dat de aanduidingen Soprano, Alto, enzovoort, boven en onder de balk staan in plaats van ervoor. En ik begrijp niet waarom er zo’n grote ruimte voor de maatsoort staat.
Het is net alsof Hal Leonard er niet voor kiest om een rustige lay-out te creëren, maar zo onrustig mogelijk. Alsof ze het arrangement als reclamebord gebruiken, waarbij elk hoekje gebruikt kan worden voor nog wat informatie en nog een aanprijzing. Het doet pijn aan mijn ogen, en pijn in mijn vormgevers-hart.