Arrangeren in 9 stappen

Eén van de meest aantrekkelijke kanten aan de close harmony is het arrangeren voor je eigen groep. Door het zelf te schrijven, kan je ervoor zorgen dat een arrangement toegesneden is op de kwaliteiten van de zangers. Je maakt het bereik passend voor de zangers, je kiest de goede hoogte voor de solist die je op het oog hebt en je zorgt ervoor dat het geheel niet te moeilijk is voor de zangers en tegelijkertijd toch uitdagend.

Waar moet je als onervaren arrangeur beginnen? Hieronder wordt in 10 stappen geschetst hoe een arrangement kan wor­den opgezet.

Partituurspel

Als dirigent moet je dikwijls partituren spelen met meer dan twee balken. Het kan gaan om een a capella stuk waarbij alle partijen op losse balken genoteerd staan, of om een stuk voor koor met begeleiding. Zo’n partituur is lang niet zo eenvoudig te spelen als een pianopartij genoteerd op twee balken. Hoe ga je te werk om zo’n partituur je eigen te maken?

De grote valkuil bij het spelen van ingewikkelde partituren is dat je alle noten wilt raken. Hierdoor ga je haperend spelen en verlies je het plezier in het spelen. Laat dit perfectionisme los, dan hou je de flow in het spel!

Gehoortraining

einstein2Eerder in dit blog kwam de solfège te sprake. Solfège is het vertalen van noten op papier naar klank. Ook het omgekeerde is voor een dirigent belangrijk; het analyseren van klinkende melodieën en harmonieën. Oftewel, het benoemen en uitschrijven van muziek op je gehoor.

Onder gehoortraining kan het volgende vallen:

Scoops

Zangers uit de lichte muziek nemen noten ‘van onderen’. Dat wil zeggen dat ze niet meteen de echte toonhoogte zingen, maar er van onderen naar toe glijden. In de jazz wordt dit scooping genoemd. (Scoop is Engels voor schep.)

Sommige zangers maken grote scoops, andere zangers maken kleine scoops. Frank Sinatra bijvoorbeeld maakt grote scoops, en Ella Fitzgerald maakt kleine scoops. Maar alle zangers maken gebruik van deze techniek. Zonder de scoops zou de jazz doods klinken.

Toonsoorten afleiden van de stemvork

Een goede dirigent is in staat om toonsoorten af te leiden van de stemvork. Hoe kan je dat het beste doen? Vanuit de a van de stemvork wil je het liefst zo snel mogelijk springen naar de grondtoon. Maar niet elk interval is even gemakkelijk te treffen. Een stijgende secunde of stijgende kwart is nog wel te doen. Maar een sext treffen of een tritonus, dat is andere koek.

Over sommige toonsoorten kunnen we kort zijn. De toonsoort A (of het nu groot of klein is) is gemakkelijk af te leiden. De grondtoon is de a van de stemvork, het is een kwestie van het zingen van de juist toonladder op a.

Slechte slagtechniek

sillyVan fouten kan je leren. Soms kan je van andermans fouten ook leren, zoals bij het dirigeren vaak het geval is. Om de vierslag goed te kunnen beheersen is het zinvol om veelgemaakte fouten te bestuderen, en om op die manier je eigen slagfiguur kritisch tegen het licht te houden.

Hier is nogmaals het slagfiguur van de vierslag. Dit figuur is natuurlijk niet het enige juiste slagfiguur. Maar dit figuur combineert in zich wel veel goede eigenschappen, zoals ik in een eerder bericht het laten zien:

Drieslag

driehoekZoals ik in het vorige bericht meldde ben ik intensief bezig met het tekenen van slagfiguren. Ditmaal aandacht voor de drieslag. Dit is het slagfiguur voor maatsoorten met drie tellen per maat, zoals 3/4 en 3/8.

Hieronder staat de drieslag die geheel legato is. Dat wil zeggen dat de beweging bij alle tipunten afgerond is, om een stromende klank te verkrijgen:

Slagfiguur voor vierslag

vierkantIn de afgelopen tijd heb ik getracht de ideale legato vierslag op papier te krijgen. (De vierslag is de slagbeweging die gebruikt wordt als er vier tellen in een maat zitten, zoals in een 4/4-maat. Met de term legato bedoel ik in dit geval dat alle tikpunten vloeiende bewegingen hebben.)

Ik heb geprobeerd zo’n objectief mogelijk slagfiguur te maken, uitgaande van de literatuur over slagtechniek, en mijn eigen ervaring als docent koordirectie.

Tijdlijn met belangrijke vocale groepen

millsMijn werkgebied is de lichte vocale muziek. Oftewel, zoals we dat in Nederland aanduiden, de close harmony. Voor mijn leerlingen koordirectie aan het conservatorium heb ik een overzicht gemaakt van de twintig belangrijkste groepen in dit gebied. Vervolgens heb ik een grafisch overzicht gemaakt van die groepen op een tijdlijn.

Zo’n overzicht geeft je een goed beeld van de tijd waarin de groepen bezig waren, hoe lang ze hebben gewerkt, en welke invloeden ze waarschijnlijk hebben gehad. (En het leukste aan zo’n overzicht is niet het lezen, maar het maken ervan. [..,]

Percussief zingen

Als je snelle, energieke stukken zingt, klinkt het lekker als je de noten aanzet met kleine accenten. Op die manier benadruk je het ritmische karakter van de muziek. Deze ‘percussieve’ manier van zingen, staat tegenover de klassieke manier van ‘legato’ zingen.

De term legato kom je veel tegen in de klassieke muziek. Het houdt in dat de noten met elkaar worden verbonden, zodat er geen ruimte zit tussen de noten. Maar het begrip legato houdt tegelijkertijd in dat de noten hun volume behouden, zodat er een doorgaande klank ontstaat. Je zou het legato spelen als volgt grafisch kunnen weergeven: